Zyski i straty EBC i krajowych banków centralnych ze strefy euro
16 lutego 2017 (aktualizacja 23 lutego 2023)
Czy Europejski Bank Centralny kojarzy się z bankiem nastawionym na osiąganie zysku i unikanie straty? Publikujemy roczne sprawozdania finansowe, w których wyraźnie widać nasze wyniki finansowe. Jednak naszej działalności przyświeca zupełnie inny cel: utrzymywanie stabilności cen w strefie euro. Przy realizacji tego głównego zadania możemy osiągnąć zysk lub zanotować stratę.
Dotyczy to także krajowych banków centralnych ze strefy euro, które wraz z EBC tworzą Eurosystem. Poniżej objaśniamy, skąd biorą się nasze zyski i ewentualne straty.
Jak to wygląda w praktyce?
EBC i krajowe banki centralne ze strefy euro, podobnie jak inne banki centralne, czerpią dochody z różnych źródeł, w tym odsetek od kredytów udzielonych bankom komercyjnym i obligacji nabytych w ramach programów skupu aktywów oraz przychodów z tytułu rezerw walutowych i papierów inwestycyjnych. Są to aktywa EBC i krajowych banków centralnych.
Z kolei banknoty w obiegu stanowią znaczną część naszych zobowiązań, które nie są oprocentowane i dają przychód z tytułu renty menniczej. Kolejną dużą pozycją zobowiązań są oprocentowane depozyty banków komercyjnych w banku centralnym. Odsetki od nich są dla nas kosztem. Te depozyty są istotnym elementem naszej polityki pieniężnej. Na przykład, gdy podnosimy stopę procentową dla depozytów w EBC, wzrastają także stopy procentowe na rynkach finansowych, co ma wpływ na warunki finansowania w całej gospodarce. To z kolei przekłada się na wzrost oszczędności i zmniejszenie wydatków, a przez to schłodzenie gospodarki i spadek inflacji.
Czasami koszty wypłacanych przez nas odsetek mogą krótkookresowo być większe niż przychody z naszych aktywów, zwłaszcza w przypadku aktywów z kuponem o oprocentowaniu stałym i długim czasem trwania. Gdy nasze podstawowe stopy procentowe zbliżyły się do dolnej granicy efektywności, EBC – podobnie jak inne główne banki centralne – obniżał oprocentowanie przez skup prywatnych i publicznych obligacji o dłuższych terminach zapadalności. To było konieczne, żeby inflacja, która przez dłuższy czas była zbyt niska, powróciła do poziomu docelowego. Jednym ze sposobów oddziaływania skupu aktywów na obniżenie się stóp procentowych było przeniesienie części ryzyka przyszłych zmian stóp procentowych z rynku na banki centralne. To ryzyko zaczyna się teraz na całym świecie materializować. Kilka bezprecedensowych wstrząsów gospodarczych doprowadziło do rekordowo wysokiej inflacji, którą musimy zwalczać przez podnoszenie stóp procentowych. Przez to rosną koszty odsetek wypłacanych bankom komercyjnym. W tej sytuacji osiągamy mniejsze zyski, a nawet możemy ponieść straty.
Te straty będą się z czasem zmniejszać, ponieważ wzrosną przychody banków centralnych z posiadanych obligacji i udzielanych kredytów. Ponadto straty mogą się też obniżyć, jeśli ograniczymy nasze zasoby aktywów lub zmniejszą się depozyty banków komercyjnych w krajowych bankach centralnych. Dzięki powrotowi do dodatnich stóp procentowych poprawi się rentowność Eurosystemu w średnim okresie.
Co dzieje się z zyskiem?
Jeśli osiągamy zysk, pewną kwotę możemy przeznaczyć na rezerwę ogólną lub fundusze na pokrycie ewentualnych strat w przyszłości. Reszta jest rozdzielana między udziałowców EBC, czyli banki centralne krajów tworzących strefę euro.
Część tych pieniędzy krajowe banki centralne mogą odłożyć na później, jednak zazwyczaj pozostały zysk trafia do budżetu państwa. Korzystają na tym mieszkańcy strefy euro.
A co w przypadku straty?
Naszym głównym i najważniejszym zadaniem jest utrzymywanie stabilności cen. W celu osiągnięcia celu inflacyjnego wdrażamy odpowiednią politykę, choćby miała ona wiązać się z obniżeniem zysku lub poniesieniem straty. W przypadku straty w pierwszej kolejności możemy sięgnąć do rezerw z poprzednich lat. EBC i banki centralne ze strefy euro w latach 2012–2021 osiągnęły znaczne zyski, które przed opodatkowaniem i zasileniem rezerw ogólnych sięgnęły około 300 mld euro. Wynikały one w dużej mierze z polityki pieniężnej prowadzonej w tym czasie, zwłaszcza programów skupu aktywów i ujemnych stóp procentowych, skutkujących przychodami odsetkowymi z depozytów banków komercyjnych. Jesteśmy świadomi ryzyka finansowego i dlatego część osiągniętych zysków przeznaczyliśmy – w granicach obowiązujących nas przepisów – na stworzenie buforów finansowych, takich jak rezerwa ogólna i fundusze rezerwowe. Dodatkowe bufory finansowe powstają w wyniku aktualizacji wyceny niektórych aktywów. Te aktywa są również ujęte w naszych funduszach własnych netto i przyczyniają się do naszej stabilności finansowej.
Gdyby rezerwa EBC na ryzyko ogólne okazała się niewystarczająca, krajowe banki centralne ze strefy euro mogą pokryć pozostałą kwotę przychodami z własnych operacji polityki pieniężnej. Ewentualna niepokryta strata zostanie ujęta w bilansie EBC i w następnych latach będzie odliczana od przychodów netto z dowolnego źródła. Więcej informacji o procedurach podziału zysków i udziału w stratach można znaleźć w publikacji Occasional Paper.
Trzeba pamiętać, że banki centralne nie są przedsiębiorstwami: nawet jeśli ponoszą straty, mogą nadal skutecznie działać. Zasada niezależności finansowej oznacza jednak, że krajowy bank centralny powinien mieć zapewniony wystarczający kapitał.
Podsumowując, bufory finansowe, zasady zarządzania ryzykiem i inne zabezpieczenia, którymi dysponujemy, gwarantują, że ewentualne straty nie osłabią zdolności Eurosystemu do utrzymywania stabilności cen.