European Central Bank - eurosystem
Opcje wyszukiwania
Podstawy Media Warto wiedzieć Badania i publikacje Statystyka Polityka pieniężna €uro Płatności i rynki Praca
Podpowiedzi
Kolejność

Czym jest pieniądz?

24 listopada 2015 (aktualizacja 20 czerwca 2017)

Banknoty i monety euro to oczywiście pieniądze – ale pieniądzem jest także saldo na rachunku bankowym. Więc czym właściwie jest pieniądz? Skąd się bierze i jaka jest w tym rola EBC?

Podstawowe pojęcia: Czym zajmuje się bank centralny?

Jak zmieniała się istota pieniądza

Na przestrzeni dziejów charakter pieniądza ewoluował. Najwcześniej pojawił się pieniądz towarowy – przedmioty wykonane z materiału mającego określoną wartość, np. złote monety. Później zaczęto stosować pieniądz oparty na kruszcu, np. banknoty, które można było wymienić na określoną ilość złota lub srebra. Współczesne gospodarki, w tym strefa euro, posługują się pieniądzem fiducjarnym, czyli takim, który ma nadany prawnie status środka płatniczego i jest emitowany przez bank centralny, ale – w przeciwieństwie do pieniądza opartego na kruszcu – nie podlega wymianie na stałą ilość np. złota. Sam w sobie nie ma on wartości – papier banknotowy jest właściwie bezwartościowy – ale można nim płacić za towary i usługi, gdyż ludzie wierzą, że jego siła nabywcza nie zmieni się z upływem czasu, czego gwarantem jest bank centralny. Gdyby bank centralny zawiódł te oczekiwania, pieniądz fiducjarny przestałby być akceptowany jako środek płatniczy i utraciłby swoją przydatność jako środek przechowywania wartości, czyli przestał pełnić funkcję tezauryzacyjną.

Ewolucja charakteru pieniądza

Współcześnie pieniądz nie musi mieć postaci fizycznej: może istnieć jako zapis komputerowy na rachunku bankowym lub jako lokata oszczędnościowa. Pieniądz elektroniczny, inaczej e‑pieniądz, to wartość pieniężna przechowywana np. na karcie pre‑paid lub w smartfonie. Do płatności bezgotówkowych należą polecenia zapłaty oraz płatności internetowe i kartowe. (Najnowszym zjawiskiem są zdecentralizowane waluty cyfrowe czy waluty wirtualne, np. bitcoin, funkcjonujące bez centralnej administracji, np. banku centralnego. Z prawnego punktu widzenia nie uważa się ich za pieniądz).

Mimo szybkiego rozwoju płatności elektronicznych pieniądz gotówkowy nadal jest powszechnie używany. W strefie euro duża część płatności poniżej 20 euro wciąż jest dokonywana gotówką. Gwarantem wartości gotówki euro jest Eurosystem, czyli Europejski Bank Centralny wraz z bankami centralnymi krajów strefy euro.

Jakie są zastosowania pieniądza i jak EBC je monitoruje

Pieniądz – niezależnie od formy – pełni trzy funkcje. Stanowi środek wymiany, czyli jest instrumentem płatniczym o określonej wartości, do którego wszyscy mają zaufanie. Jest też miernikiem wartości, umożliwiającym określenie cen towarów i usług. I wreszcie – służy jako środek tezauryzacji, czyli przechowywania wartości. Jedynie część gotówki euro znajdującej się w obiegu faktycznie krąży, czyli jest wykorzystywana przy transakcjach. Banknoty o wyższych nominałach, np. 50 euro, są często trzymane jako oszczędności.

Funkcje pieniądza

Banki centralne zwykle definiują i monitorują kilka sumarycznych wskaźników zwanych agregatami pieniężnymi. Kształtowanie się tych agregatów może dostarczać ważnych informacji o pieniądzu i cenach. Wskaźników musi być kilka, gdyż różne aktywa finansowe są wzajemnie substytucyjne (tj. można je stosować zamiennie), a charakter i parametry aktywów i transakcji finansowych oraz środków płatniczych zmieniają się wraz z upływem czasu. Na potrzeby analizy monetarnej prowadzonej przez EBC w Eurosystemie zdefiniowano trzy agregaty: wąski (M1), pośredni (M2) i szeroki (M3). EBC uwzględnia ich wielkość i zmiany, wraz z szeregiem innych informacji i analiz, przy wyznaczaniu swojej strategii w polityce pieniężnej.

Kreacja pieniądza

EBC pełni funkcję banku dla banków komercyjnych i w ten sposób wpływa m.in. na przepływ pieniądza i kredytów w gospodarce, dążąc do utrzymania stabilności cen. Banki komercyjne mogą pożyczać od EBC pieniądze (z zasobów banku centralnego), zwykle na zaspokojenie doraźnych, bardzo krótkoterminowych potrzeb płynnościowych. Głównym narzędziem stosowanym przez EBC do sterowania ilością „pieniądza zewnętrznego”, a tym samym – zapotrzebowaniem banków komercyjnych na pieniądz z zasobów banku centralnego, są krótkoterminowe stopy procentowe, wyznaczające koszt pieniądza.

Kreacja pieniądza w strefie euro

Banki komercyjne kreują także „pieniądz wewnętrzny”, czyli depozyty bankowe – dzieje się tak za każdym razem, kiedy udzielają nowego kredytu. Różnica między pieniądzem zewnętrznym a wewnętrznym polega na tym, że zewnętrzny jest składnikiem aktywów całej gospodarki, ale dla nikogo nie jest zobowiązaniem, natomiast wewnętrzny opiera się na kredytach dla podmiotów prywatnych. Gdyby wszystkie wierzytelności między bankami a prywatnymi kredytobiorcami zostały uregulowane, wartość powstałego pieniądza wewnętrznego wyniosłaby zero. Jest to zatem forma pieniądza, która powstaje w sektorze prywatnym – i przez ten sektor może zostać zlikwidowana.

O co chodzi z tym drukowaniem pieniędzy przez EBC?

Dosłowne drukowanie pieniędzy, czyli fizyczną emisję banknotów euro, prowadzą tylko krajowe banki centralne. Natomiast potocznie drukowaniem pieniędzy nazywa się też prowadzony przez EBC program skupu aktywów, który jest formą łagodzenia polityki pieniężnej, inaczej luzowania ilościowego. Skupując aktywa na rynku finansowym, EBC tworzy dodatkowe zasoby pieniądza czy rezerwy banku centralnego. Mogą one na różne sposoby przyczynić się do obniżenia oprocentowania, jakie płacą gospodarstwa domowe i firmy, i wsparcia w ten sposób gospodarki, a w ostatecznym rozrachunku – do utrzymania stabilnej wartości pieniądza, kiedy nie ma możliwości obniżenia stóp procentowych określanych bezpośrednio przez EBC. W tym procesie EBC tak naprawdę nie drukuje banknotów, żeby zapłacić za aktywa, lecz tworzy pieniądz elektroniczny, który jest zapisywany na dobro rachunku sprzedawcy lub pośrednika, np. banku komercyjnego. Sprzedawca może wykorzystać te dodatkowe środki (inaczej płynność) do kupna innych aktywów, a bank komercyjny – do udzielenia kredytu podmiotom gospodarczym. Skup aktywów przyczynia się do poprawy sytuacji pieniężnej i finansowej, gdyż umożliwia firmom i gospodarstwom domowym tańsze pożyczanie pieniędzy, dzięki czemu mogą one więcej inwestować i wydawać. Ostatecznym celem jest przywrócenie inflacji do poziomu nieznacznie poniżej 2%, zgodnie z mandatem EBC w zakresie stabilności cen.

Pogłębienie wiedzy: Na czym polega rozszerzony program skupu aktywów?

Mamy dla Ciebie zadanie!

Weź udział w interaktywnym quizie i sprawdź, ile wiesz o pieniądzu.