European Central Bank - eurosystem
Opcje wyszukiwania
Podstawy Media Warto wiedzieć Badania i publikacje Statystyka Polityka pieniężna €uro Płatności i rynki Praca
Podpowiedzi
Kolejność

Unia gospodarcza i walutowa

W czerwcu 1988 Rada Europejska potwierdziła, że będzie dążyć do stopniowej realizacji unii gospodarczej i walutowej (UGW). Zadanie wyznaczenia konkretnych etapów dochodzenia do UGW powierzyła komitetowi pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa, ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej.

W skład komitetu weszli prezesi krajowych banków centralnych Wspólnoty Europejskiej, a także Alexandre Lamfalussy, wówczas dyrektor naczelny Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS), Niels Thygesen, duński profesor ekonomii, oraz Miguel Boyer, prezes Banco Exterior de España.

Opracowany przez komitet tzw. plan Delorsa przewidywał realizację unii gospodarczej i walutowej w trzech odrębnych, ale stanowiących ciągły proces etapach.

Etapy UGW

Konspekt
PIERWSZY ETAP
od 1 lipca 1990
Całkowita swoboda w zakresie transakcji kapitałowych
Rozszerzenie współpracy banków centralnych
Swoboda stosowania ECU (ang. European Currency Unit – jednostka monetarna, która poprzedziła euro)
Poprawa konwergencji gospodarczej
DRUGI ETAP
od 1 stycznia 1994
Ustanowienie Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW)
Zakaz kredytowania sektora publicznego przez bank centralny
Zwiększenie koordynacji polityki pieniężnej
Wzmocnienie konwergencji gospodarczej
Zapewnienie niezależności krajowych banków centralnych – ten proces musiał być zakończony w momencie utworzenia Europejskiego Systemu Banków Centralnych
Prace przygotowawcze do trzeciego etapu
TRZECI ETAP
od 1 stycznia 1999
Określnie nieodwołalnych kursów wymiany walut narodowych na euro
Wprowadzenie euro
Prowadzenie wspólnej polityki pieniężnej przez Europejski System Banków Centralnych
Wejście w życie wewnątrzunijnego mechanizmu kursowego ERM II
Wejście w życie paktu stabilności i wzrostu

Etap 1

Pierwszy etap UGW

Na podstawie planu Delorsa Rada Europejska zdecydowała w czerwcu 1989, że pierwszy etap unii gospodarczej i walutowej rozpocznie się 1 lipca 1990. Tego dnia zniesiono praktycznie wszystkie ograniczenia w przepływie kapitału między państwami członkowskimi.

Komitet Prezesów

Utworzonemu w maju 1964 Komitetowi Prezesów banków centralnych państw członkowskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, odgrywającemu coraz ważniejszą rolę we współpracy w zakresie polityki pieniężnej, powierzono dodatkowe zadania, określone w decyzji Rady z 12 marca 1990. Objęły one opiniowanie polityki pieniężnej państw członkowskich oraz działanie na rzecz jej koordynacji w celu osiągnięcia stabilności cen.

Ze względu na stosunkowo krótki czas realizacji i złożoność zadań związanych z trzecim etapem UGW Komitet Prezesów podjął także prace przygotowawcze w tym zakresie. Pierwszym krokiem było wskazanie kwestii najpilniej wymagających rozstrzygnięcia, sporządzenie planu prac do końca 1993 roku oraz określenie zakresu kompetencji istniejących już podkomisji i specjalnie powołanych grup roboczych.

Przygotowania prawne

Realizacja drugiego i trzeciego etapu UGW wymagała znowelizowania Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (traktat rzymski) w celu stworzenia odpowiedniej struktury instytucjonalnej. W związku z tym zwołano konferencję międzyrządową poświęconą UGW, która odbyła się w 1991 roku równolegle z konferencją międzyrządową w sprawie unii politycznej.

Wynikiem negocjacji był Traktat o Unii Europejskiej, który został uzgodniony w grudniu 1991 i podpisany w Maastricht 7 lutego 1992, ale z powodu opóźnień w procesie ratyfikacji wszedł w życie dopiero 1 listopada 1993.Ten traktat stanowił nowelizację Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (którego tytuł zmieniono na Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską). Wprowadzono w nim m.in. Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego oraz Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Instytutu Walutowego.

Etap 2

Drugi etap UGW

Ustanowienie EIW i EBC

Drugi etap UGW rozpoczął się 1 stycznia 1994 wraz z powstaniem Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW) i likwidacją Komitetu Prezesów. Tymczasowy charakter EIW wynikał z przebiegu integracji monetarnej Wspólnoty. EIW nie odpowiadał za prowadzenie polityki pieniężnej w Unii Europejskiej – pozostała ona w gestii organów krajowych – i nie mógł przeprowadzać interwencji walutowych.

Dwa główne zadania EIW:

  • Wzmacnianie współpracy banków centralnych i koordynacji polityki pieniężnej
  • Przygotowania do ustanowienia Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej i wprowadzenia wspólnej waluty na trzecim etapie UGW

EIW stanowił platformę konsultacji oraz wymiany poglądów i informacji o polityce pieniężnej. Określił także regulacyjne, organizacyjne i logistyczne ramy realizacji zadań ESBC na trzecim etapie UGW.

W grudniu 1995 Rada Europejska uzgodniła nazwę nowej waluty europejskiej – euro, która miała zostać wprowadzona na początku trzeciego etapu, i potwierdziła, że ten etap rozpocznie się 1 stycznia 1999. Ogłoszono wstępny harmonogram przechodzenia na euro, oparty w znacznej mierze na szczegółowych propozycjach opracowanych przez EIW.

Mechanizm kursowy ERM II

EIW otrzymał ponadto zadanie przeprowadzenia prac przygotowawczych w zakresie przyszłych relacji monetarnych i kursowych między strefą euro a pozostałymi krajami Unii. W grudniu 1996 przedstawił Radzie Europejskiej raport, na podstawie którego powstała rezolucja Rady w sprawie zasad i podstawowych elementów nowego mechanizmu kursowego (ERM II), przyjęta w czerwcu 1997.

Nowe banknoty

W grudniu 1996 EIW przedstawił Radzie Europejskiej, a następnie opinii publicznej, wybrany projekt serii banknotów euro, które miały wejść do obiegu 1 stycznia 2002.

Pakt stabilności i wzrostu

W celu uzupełnienia i uściślenia postanowień Traktatu dotyczących UGW Rada Europejska przyjęła w czerwcu 1997 pakt stabilności i wzrostu, na który składają się dwa rozporządzenia mające zapewnić dyscyplinę budżetową w UGW. Uzupełnieniem paktu i rozszerzeniem wynikających z niego zobowiązań była deklaracja Rady z maja 1998, znowelizowana następnie w latach 2005 i 2011.

Pierwsi uczestnicy trzeciego etapu

2 maja 1998 Rada Unii Europejskiej (obradująca w składzie głów państw lub szefów rządów) jednogłośnie zdecydowała, że jedenaście państw członkowskich spełniło warunki uczestnictwa w trzecim etapie UGW i wprowadzenia wspólnej waluty z dniem 1 stycznia 1999. Były to: Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia i Finlandia. Obradujący wówczas przywódcy państw osiągnęli również porozumienie w sprawie kandydatów rekomendowanych na członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego (EBC).

Przygotowania do ustalenia kursów wymiany

Również w maju 1998 ministrowie finansów państw członkowskich, które miały wprowadzić wspólną walutę, wraz z prezesami banków centralnych tych państw oraz Komisją Europejską i EIW uzgodnili, że nieodwołalne kursy wymiany walut krajowych na euro zostaną określone na podstawie ich aktualnych dwustronnych kursów centralnych w mechanizmie kursowym ERM.

Powołanie organów decyzyjnych

25 maja 1998 rządy jedenastu uczestniczących państw członkowskich mianowały prezesa, wiceprezesa i czterech pozostałych członków Zarządu EBC. Nominacje weszły w życie 1 czerwca 1998 i tego dnia rozpoczął działalność Europejski Bank Centralny. Na trzecim etapie UGW polityka pieniężna jest prowadzona wspólnie przez cały Eurosystem, czyli strukturę obejmującą EBC i banki centralne uczestniczących państw członkowskich.

Wraz z utworzeniem EBC 1 czerwca 1998 dobiegła końca działalność EIW: zgodnie z art. 123 (wcześniej art. 109l) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską uległ on likwidacji. Wszystkie prace przygotowawcze powierzone EIW zostały zakończone w terminie, dzięki czemu EBC mógł poświęcić pozostałą część roku 1998 na końcowe testy systemów i procedur.

Etap 3

Trzeci etap UGW

Nieodwołalne ustalenie kursów wymiany

1 stycznia 1999 zaczęły obowiązywać nieodwołalne kursy wymiany na euro walut pierwszych jedenastu państw członkowskich, które utworzyły unię walutową, a Europejski Bank Centralny otrzymał kompetencje do prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej. Tym samym rozpoczął się trzeci i ostatni etap UGW.

1 stycznia 2001 liczba państw członkowskich uczestniczących w unii walutowej wzrosła do dwunastu, gdy do trzeciego etapu UGW przeszła Grecja. 1 stycznia 2007 do strefy euro jako trzynasty kraj dołączyła Słowenia, rok później – Cypr i Malta, 1 stycznia 2009 – Słowacja, 1 stycznia 2011 – Estonia, 1 stycznia 2014 – Łotwa, 1 stycznia 2015 – Litwa, a 1 stycznia 2023 – Chorwacja. Wraz z przystąpieniem tych krajów do strefy euro ich banki centralne automatycznie stały się częścią Eurosystemu.

Wszystkie strony w tej sekcji