Co musi zrobić kraj, który chce przystąpić do strefy euro?
Przede wszystkim musi być członkiem Unii Europejskiej. Wprowadzenie euro to ważny element członkostwa w Unii.
Euro narodziło się 1 stycznia 1999 i od tej pory zastąpiło waluty krajowe w dwudziestu spośród 27 państw unijnych. Jest dziś prawnym środkiem płatniczym dla około 350 milionów mieszkańców Unii. Ułatwia im podejmowanie pracy za granicą i podróżowanie między krajami oraz daje pewność stabilności cen. Sześć spośród pozostałych siedmiu państw członkowskich jest na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zobowiązanych do wprowadzenia euro, kiedy spełnią traktatowe kryteria tzw. konwergencji, czyli wyrównania dystansu rozwojowego do krajów strefy euro (z tego obowiązku jest zwolniona Dania, która zawarła w tej sprawie odrębne porozumienie z Unią). Jakie to kryteria?
Po pierwsze, Traktat wymaga, żeby przed wejściem do strefy euro kraj osiągnął „wysoki stopień trwałej konwergencji gospodarczej”. Innymi słowy, jego gospodarka musi być w stanie dotrzymać tempa gospodarkom państw, które już stosują wspólną walutę. Miarą konwergencji gospodarczej są postępy osiągnięte w zakresie:
- sytuacji cenowej (inflacji)
- wyników budżetowych i długu publicznego
- kursu walutowego
- długoterminowych stóp procentowych.
Ocenia się także inne czynniki istotne dla integracji i konwergencji gospodarczej, np. jak mocne są instytucje publiczne w danym kraju.
Ponadto konwergencja ma być trwała. Nie wystarczy zgodność z kryteriami w danym momencie – ich spełnienie musi być ugruntowane, czyli utrzymywać się przez dłuższy czas. To bardzo ważne dla krajów mających wspólną walutę. Tylko jeśli ich gospodarki będą mocne i odporne na zaburzenia, unia walutowa może sprawnie funkcjonować, a wszyscy jej uczestnicy – czerpać korzyści ze stabilności pieniądza.
Istnieją także kryteria prawne, np. prawo krajowe musi być zgodne z traktatami unijnymi oraz – przede wszystkim – ze statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego.
Omówienie kryteriów konwergencji gospodarczej
Sytuacja cenowa
W odniesieniu do sytuacji cenowej patrzy się na poziom inflacji, czyli kształtowanie się cen towarów i usług na przestrzeni czasu. Dla funkcjonowania gospodarki i dobrobytu społeczeństwa jest ważne, żeby ceny były stabilne – nie rosły zbyt szybko, ale zmieniały się w czasie jedynie stopniowo. Kiedy ceny są stabilne, pieniądz zachowuje swoją wartość, czyli siłę nabywczą. Oznacza to, że może spełniać swoje podstawowe funkcje: środka wymiany (kupowania i sprzedawania) oraz środka przechowywania wartości (oszczędzania).
Uznaje się, że kraj spełnia kryterium stabilności cen, jeśli jego średnia stopa inflacji za badany rok nie przekroczyła o więcej niż 1,5 punktu procentowego stopy inflacji trzech państw członkowskich Unii mających najlepsze wyniki w tej dziedzinie.
Wyniki budżetowe i dług publiczny
Zgodnie z zapisami Traktatu ogólną sytuację finansową państwa uznaje się za trwale zrównoważoną, jeśli są spełnione dwa kryteria:
wydatki publiczne nie przewyższają zbytnio przychodów, a konkretnie – roczny deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych nie jest wyższy niż 3% produktu krajowego brutto (PKB)
łączny dług publiczny nie przekracza 60% PKB.
Na podstawie tych kryteriów sprawdza się, czy finanse publiczne są trwale zrównoważone, a dany kraj jest w stanie obsługiwać swoje zadłużenie. W odniesieniu do tych dwóch kryteriów Traktat przewiduje pewną elastyczność. Ostatecznej oceny ich spełnienia dokonuje Rada ECOFIN, czyli zgromadzenie ministrów finansów wszystkich państw członkowskich.
Kurs walutowy
Kurs waluty krajowej powinien być stabilny. Pozwala to firmom i osobom fizycznym robić plany na przyszłość bez obawy o zmienność cen eksportu i importu.
Uznaje się, że kurs danej waluty wobec euro jest stabilny, jeśli przez co najmniej dwa ostatnie lata utrzymał się w paśmie wahań określonym w mechanizmie kursowym (ERM II) bez poważnych napięć, a zwłaszcza bez utraty wartości wobec euro.
Długoterminowe stopy procentowe
Długoterminowa stopa procentowa danego kraju nie powinna w ciągu badanego rocznego okresu przekraczać o więcej niż 2 punkty procentowe analogicznych stóp trzech państw członkowskich, które mają najlepsze wyniki w dziedzinie stabilności cen. Jako miarę tej stopy przyjmuje się oprocentowanie długoterminowych obligacji skarbowych lub porównywalnych papierów wartościowych. Na podstawie tego kryterium można stwierdzić, czy konwergencja ma charakter trwały.
Kto ocenia, czy dany kraj jest gotowy do wprowadzenia euro?
Co dwa lata – lub częściej, gdy wystąpi o to państwo członkowskie, które chciałoby wejść do strefy euro – EBC i Komisja Europejska informują Radę Unii Europejskiej o postępach państw w osiąganiu kryteriów konwergencji określonych w traktacie z Maastricht. Komisja wydaje „sprawozdania z konwergencji”, a EBC – „raporty o konwergencji” (dostępne także po polsku).
Oprócz opracowywania raportów Europejski Bank Centralny i Komisja Europejska przez cały czas monitorują stan konwergencji.
Ostatecznie o tym, czy dany kraj może wprowadzić euro, decyduje Rada Unii Europejskiej. Tę decyzję podejmują przedstawiciele wszystkich państw członkowskich Unii na podstawie wniosku Komisji i po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego.